Michael Cunningham, bo o nim mowa, zdecydowanie nie potrzebuje podpierać się autorytetem Hansa Christiana Andersena, gdyż jego trwająca od trzydziestu blisko lat kariera ma się doskonale. Wydał (aż/tylko) siedem świetnie przyjętych powieści i zdobył wiele nagród literackich. Pisze artykuły prasowe i filmowe scenariusze, jako juror ocenia twórczość innych, a jako wykładowca uczy swoich następców na prestiżowych uczelniach. Ale co najważniejsze, nigdy nie zawodzi swoich wiernych fanów. Niestety, fani czasem zapominają, jakim pisarzem jest ich idol i na siłę próbują znaleźć w jego twórczości składniki fabuły lub techniki pisarskie, którymi on po prostu nie operuje.
Tak właśnie zachowałem się gdy, mniej więcej miesiąc temu, „Snow Queen” wpadła mi w ręce. Jak wariat zacząłem pochłaniać kolejne słowa, zdania i akapity. W iście sprinterskim tempie, bez jakiejkolwiek refleksji, a przede wszystkim bez chwili delektowania się próbką najświeższej twórczości laureata prestiżowego Pulitzera, dosłownie „przeleciałem” pierwsze sto stron. Desperacko szukałem jakiejś sensacji, skandalu, wątku kryminalnego, a może raczej czegoś... totalnie błyskotliwego, jakiegoś widocznego przebłysku geniuszu.
Opamiętanie przyszło gdzieś na... sto osiemnastej stronie i od tego momentu, już na spokojnie... „odpłynąłem”. Hmm..., muszę od razu zaznaczyć, że najnowsza książka Mister Cunninghama to nie jest dzieło wybitne. Ale bardzo „równe”, napisane w sposób wyważony, przemyślany i mające te wszystkie składniki, za które tego pisarza kochamy. Jest oczywiście obowiązkowy trójkąt. Tym razem rodzinny – dwóch braci oraz narzeczona/żona jednego z nich. Jest Nowy Jork, w którym rozgrywa się, prawie w całości, akcja „Królowej...” (i w którym na co dzień, w małym studiu na szóstym piętrze budynku w West Village, zamieszkuje Cunningham), jest sztuka, a właściwie rozterki twórcze pewnego niezbyt utalentowanego muzyka. No i jest nadająca tempo multinarracyjność, dzięki której mamy pełen ogląd akcji, jednoczesne na nią spojrzenie wszystkich bohaterów. Jest, nie tylko mentalna, fascynacja, zarówno hetero- jak i homoseksualna. Jest i śmierć. Są nawiązania do klasyki literatury; poza oczywistymi odniesieniami do dzieła Andersena, także do „Madame Bovary” Flauberta. Ale przede wszystkim w „Królowej śniegu” znajdziemy, przedstawione głównie za pomocą wewnętrznych monologów, perfekcyjnie wykreowane postacie (poza wspomniana trójcą jest jeszcze parę „satelitów”), charaktery teoretycznie najbardziej zwyczajne ze zwyczajnych, a jednocześnie osobowości o bogatym i skomplikowanym życiu wewnętrznym. I jak zwykle bohaterowie Cunninghama (prawie wszyscy) wzbudzają sympatię. Tym razem to Barrett, jeden z braci Meeksów zaskarbia sobie nasze najcieplejsze uczucia. Dlaczego? Chyba przede wszystkim dlatego, że mimo ogromnych możliwości intelektualnych wybiera życie... normalne. Mógłby osiągnąć wiele, np. zrobić karierę naukową, ale spełnia się... układając t-shirty (jest w tym mistrzem!) w sklepie z drogimi ciuchami. Nie znaczy to, że Barrett jest nudny, mało ambitny lub nieszczęśliwy. O nie! To wciąż facet inteligentny, o bogatym życiu wewnętrznym, pełen empatii i ciepła, kochający brata i jak każdy z nas mający problemy sercowe. I to właśnie jemu, na samym początku omawianej książki, przydarza się coś... totalnie niespodziewanego i nieziemskiego, coś, co całkowicie zmieni jego spojrzenie na świat go otaczający. Ale przecież każdy z nas marzy o odrobinie transcendencji...
O sile twórczości Michaela Cunninghama może świadczyć chociażby fakt, że wydaniem „Godzin” (miała w tym swój udział także bardzo dobra adaptacja filmowa) doprowadził do powrotu zainteresowania twórczością Virginii Woolf oraz do ogromnego wzrostu sprzedaży jej najgłośniejszego dzieła „Pani Dalloway”. Ma on rozsiane po całym globie, stałe, niezmniejszające się grono wielbicieli.
Ale czy „Królowa śniegu” to najlepsza lektura, od której powinien zaczynać ktoś, kto dopiero wyrusza w podroż szlakiem twórczości Cunninghama? Być może nie. Chyba warto byłoby sięgnąć najpierw chociażby po genialny „Dom na krańcu świata” lub po osławione „Godziny”. Z takim aperitifem danie główne, czyli „Królowa...” może smakować tylko lepiej. I może po lekturze uda nam się to, co jest chyba najważniejszym przesłaniem tej książki. Może spojrzymy inaczej na naszych współziomków, na członków rodziny, przyjaciół, a nawet na tych zupełnie nam obcych. Może znajdziemy w sobie nieco więcej empatii, a może zdobędziemy się na obdarzenie kogoś, kto tego być może właśnie bardzo potrzebuje, zupełnie bezinteresownym uśmiechem. Bo jak twierdzi nietuzinkowy protagonista z „Królowej Śniegu” Michaela Cunninghama - „LUDZIE KRYJĄ W SOBIE WIĘCEJ, NIŻ NAM SIĘ WYDAJE...”.
POST SCRIPTUM
W uzupełnieniu wyjaśnienie, tytułu powieści pochodzące od samego autora. Otóż słowo „snow”, oznaczające w języku angielskim śnieg, jest jednocześnie potocznym określeniem jednego z najpopularniejszych na świecie narkotyków. Królowa to oczywiście „queen”. A to miano używane jest, głównie za oceanem, do określania gejów. Oba te aspekty współczesnego życia obecne są również na kartach książki, którą wszystkim, zwłaszcza tym szukającym stonowanej, momentami baśniowej, ale przede wszystkim wymagającej i dojrzalej literatury, serdecznie polecam.
Arkadiusz Kowalski
DKK Bolesławiec
Autor za tą recenzję otrzymał II miejsce w konkursie "Dolnośląski Mistrz Recenzji".